The English Hymnal

Ralph Vaughan Williams (1872-1958) had aanvankelijk sterk getwijfeld of hij wel geschikt was voor de taak van muzikaal redacteur van The English Hymnal (‘I protested that I knew very little about hymns’), maar toen hij hoorde dat de functie anders gegeven zou worden aan de kerkmusicus Halford Davies (‘with whose musical ideas I was very much out of sympathy’) was zijn besluit snel genomen. Het is de moeite waard om Vaughan Williams voorwoord te lezen. Hierin geeft hij als ‘Musical Editor’ blijk van een aantal zeer uitgesproken ideeën over de samenstelling van de bundel. Een paar citaten: The task of providing congregations with familiar tunes is difficult; for, unfortunately, many of the tunes of the present day which have become familiar and, probably mere from association, popular with congregations are quite unsuitable for their purpose. More often than not they are positively harmful to those who sing and hear them. The committee were therefore placed in the hard position of having to decide whether or not they should risk momentary unpopularity by discarding certain tunes, or whether they should sacrifice the greater ultimate good for the lesser and more immediate advantage. […] The committee believe that many clergymen and organists are now realizing their responsibility in this matter, and will welcome a tune-book in which enervating tunes are reduced to a minimum. The usual argument in favour of bad music is that the fine tunes are doubtless ‘musically correct’, but that the people want ‘something simple’. Now the expression ‘musically correct’ has no meaning; the only ‘correct’ music is that which is beautiful and noble. As for simplicity, what could be simpler than ‘St. Anne’ or ‘The Old Hundreth’, and what could be finer? Het is niet eenvoudig om de onderkoelde ‘tongue-in-cheek’-stijl van RVW te vertalen. Ik heb daarom gekozen voor een enigszins vrije weergave: De opdracht om de gemeente te voorzien van (een gezangboek met) vertrouwde liederen is niet zo eenvoudig; veel melodieën die hedentendage bij de gemeente vertrouwd zijn, en waarschijnlijk louter door gewenning zelfs populair zijn geworden, beantwoorden nauwelijks aan hun doel. Meer dan eens zijn ze zelfs uitgesproken schadelijk voor degenen die ze zingen of moeten aanhoren. De redactiecommissie stond dus voor een moeilijk dilemma: moest ze een kortstondige impopulariteit riskeren door bepaalde melodieën af te wijzen, of moest ze de hoogst haalbare kwaliteit opofferen ter wille van een geringer tijdelijk succes. […] De commissie is ervan overtuigd dat vele voorgangers en organisten zich van hun verantwoordelijkheid in dezen bewust zijn, en dankbaar zullen zijn voor een liedboek waarin het aantal slappe melodieën tot een minimum is beperkt. Het gebruikelijke argument ten gunste van slechte muziek is gewoonlijk dat de goede melodieën misschien wel ‘muzikaal verantwoord’ zijn, maar dat de mensen nu eenmaal liever ‘iets simpels’ willen zingen. Nu betekent de uitdrukking ‘muzikaal verantwoord’ helemaal niets; het enige criterium voor goede muziek is de vraag of ze schoonheid en noblesse bezit. En wat die ‘eenvoud’ betreft: wat is eenvoudiger dan ‘St. Anne’ of ‘The Old Hundreth’, en wat zou er mooier kunnen zijn? RVW’s vraag uit 1906 is meer dan honderd jaar later nog steeds actueel: wat doet een liedboekcommissie met populaire melodieën en ‘slappe wijsjes’ die de mensen nu eenmaal mooi vinden? De opvatting van RVW zou tegenwoordig uiteraard als ‘paternalistisch’ verworpen worden, maar het redactionele probleem waarvoor hij zich gesteld zag, valt in het niet bij de moeilijkheden waarmee de samenstellers van een kerkelijk liedboek in de 21ste eeuw te maken hebben. Alleen al de veelheid van muziekstijlen en -smaken dwingt de makers hoe dan ook tot ‘onmogelijke’ en impopulaire keuzes.

Uitvoeringspraktijk

Behalve over de selectiecriteria schrijft Vaughan Williams ook over manier van uitvoeren, toonhoogte, rol van het koor, tempo (alle liederen zijn voorzien van een metronoomcijfer!), notatie en ‘expressie’. The English Hymnal was bedoeld als alternatief voor de bundel Hymns Ancient & Modern (A&M; eerste editie 1861, daarna verschillende malen herzien en uitgebreid). In kringen van de ‘high church’ was men niet erg gelukkig met de inhoud en de muziek- redactie van Hymns A&M. Eén van de meest opvallende kenmerken van Hymns A&M is het feit dat bij vrijwel alle coupletten, ja soms zelfs bij elke regel, dynamische tekens staan, van pp tot ff. In The English Hymnal ontbreken ze geheel. Vandaar dat Vaughan Williams het nodig vond om in zijn voorwoord een alinea op te nemen over Expression: Expression marks have been altogether omitted, as it is considered that subtleties of expression are entirely unsuitable for congregational singing. The organist can use his own judgement as to the general dynamics of each verse, and convey his idea to the congregation by his registering. All sudden ‘pianos’ or small ‘crescendos’ and ‘diminuendos’ should be avoided as destroying the broad and massive effect which congregational singing should convey. Voordrachtstekens zijn geheel weggelaten, aangezien we van mening zijn dat subtiele aanwijzingen voor de uitvoering totaal ongeschikt zijn voor gemeentezang. De organist kan naar eigen oordeel de dynamiek van elk couplet bepalen en door middel van de registratie de gemeente daarin meenemen. Plotselinge piano’s, kleine crescendi en diminuendi dienen vermeden te worden, aangezien ze afbreuk doen aan het brede en grootse effect dat door samenzang wordt opgeroepen.

Bronnen

Was RVW’s opmerking dat hij ‘knew very little about hymns’ ingegeven door bescheidenheid, of heeft hij zich als muziekredacteur bijzonder snel ingewerkt? De veelheid aan ‘traditional melodies’ uit Engeland, Ierland, Schotland en Wales die in de bundel zijn opgenomen, is te danken aan Vaughan Williams’ betrokkenheid bij de Folk Song Society, die echt veldwerk deed en liederen optekende uit de volksmond. En uit de opsomming van de ‘Sources of the Melodies’ blijkt dat hij zich niet alleen grondig had verdiept in de Engelse hymn tunes maar ook in de kerkliedmelodieën van het vasteland van Europa. Opvallend is wel dat hij er vrijer mee omgaat dan wij tegenwoordig wenselijk achten. Zo kiest hij vaak voor latere, ‘zersungen’ versies van klassieke melodieën: ‘… the finest version of every tune, not necessarily the earliest’. Dat verschil tussen Engelse en bijvoorbeeld Duitse hymnologische opvattingen heb ik nooit duidelijker gedemonstreerd gezien dan tijdens het eerste gezamenlijke congres (Oxford 1981) van de Internationale Arbeitsgemeinschaft für Hymnologie en de Hymn Society of Great Britain and Ireland. Onderstaand fragment uit een gesprek tussen een Duitse en een Engelse hymnoloog spreekt wat dat betreft boekdelen: - ‘Die Notation dieser Melodie entspricht unseren heutigen Kenntnissen der handschriftlichen Quellen.’ - ‘Yes. But we don’t sing it that way...’ Een ander opmerkelijk verschil is de veel lossere relatie tussen tekst en melodie. De liedboeken op het vasteland van Europa worden gekenmerkt door de vele ‘vaste verbintenissen’. In Engelse bundels wordt dezelfde melodie voor zeer verschillende teksten gebruikt en naar believen verwisseld, met als extreem voorbeeld het Scottish Psalter, waar alle pagina’s horizontaal zijn doorgesneden, zodat je elke tekst met elke melodie kunt combineren! (zie de pagina over Contrafact en leenmelodie). RVW schrijft over woord- toonverhouding dan ook alleen in technische termen: het aantal accenten en lettergrepen moet kloppen, en de inhoud van de tekst en de ‘sfeer’ van de melodie moeten enigszins overeenkomen. Dat de melodieën in Engeland een andere betekenis en gevoelswaarde hebben dan bij ons, blijkt wel uit het feit dat van oudsher iedere tune een naam heeft en dat de inhoudsopgave in de meeste hymnals niet begint met de alfabetische lijst van de beginregels maar met een Alphabetical Index of Tunes, zodat je een geliefde melodie gemakkelijk kunt vinden, en een Metrical Index of Tunes waardoor je direct kunt zien welke melodie bij welke tekst past (en omgekeerd). Van Vaughan Williams’ eigen hand vinden we in The English Hymnal een zeer groot aantal harmonisaties (zonder vermelding van de auteur) en een zevental tunes, waarvan Sine nomine verreweg de bekendste is geworden; zie LB 727, ‘For all the Saints’ – ‘Voor alle heilgen in de heerlijkheid’. Overigens is bij dit lied wel degelijk sprake van een hechte verbintenis tussen tekst en melodie! Eén van de eerste melodieën die RVW schreef was ‘Down Ampney’ (genoemd naar zijn geboorteplaats) voor de tekst ‘Come down, O Love divine’ (Zie EH 152 op Hymnary.org).