t.Muus Jacobse, m.Jan Boeke. LbK gz.4;GvL 554

De tekst

De inhoud en betekenis van gezang 4 uit het Liedboek voor de Kerken worden beknopt en duidelijk samengevat door de dichter zelf. Muus Jacobse (pseudoniem van Klaas Hanzen Heeroma) noteerde in het Compendium bij het LbK: Een pascha-lied, een lied van de tocht, die telkens weer herdenkenderwijs geactualiseerd moet worden, uit het doodsland Egypte naar het beloofde land des levens Kanaän. Zij die het zingen eten, reisvaardig, weer de maaltijd die hun geboden is. Het bloed van het lam is als een bevrijdend teken aan hun deurpost. De doodsengel gaat hun huis voorbij, zij zijn vrijgekocht, zij mogen uittrekken door het water van de Rode Zee, geleid door wolk en vuurkolom. De beelden van het lied zijn ontleend aan Exodus 12 en 13. Herdenkend worden ze opgeroepen om opnieuw de levensreis te richten. Het is een sterk en kenmerkend aspect in bijna alle liederen van Muus Jacobse: het present stellen en actualiseren van het bijbelverhaal. Wij zijn erbij aanwezig (‘Wij willen de bruiloftsgasten zijn’, LB 525; ‘Wij hebben Gods natuur gepacht’, LbK gz.61, etc.). Bij het Exodusverhaal is die actualisering bijna vanzelfsprekend. Immers, nog altijd begint de sedermaaltijd in het Joodse gezin met de vraag van het jongste kind, gesteld in de tegenwoordige tijd: ‘Waarom is deze nacht anders dan de andere nachten?’

De melodie

Voor Jan Boeke (1921-1993) riep de tekst van Muus Jacobse direct de frygische modus op: ‘huiver, klacht, maar ook iets van extase’. Voor de strofen 4, 5 en 6 schreef hij toen de melodie die in het Liedboek staat afgedrukt, ‘met een vallende tendens en het accent op de kleine secunde’. Voor de strofen 1, 2 en 3 zocht hij echter naar een andere klankkleur, die hij vond in een toonsysteem waarin de kleine secunde een nog belangrijker rol speelt, namelijk de octotoniek, een soort samengebald, ‘ingedampt’ frygisch. De octotonische (achttonige) toonladder, die ook ten grondslag ligt aan de bekende modus conjunctus van Anthon van der Horst, bestaat uit een regelmatige afwisseling van hele en halve toonsafstanden. Aangezien de reeks in feite een ketting van kleine tertsen is, bestaan er qua toonmateriaal slechts drie verschillende mogelijkheden: A. B. C. Boeke gebruikt voor de regels 1, 2 en 4 reeks C; van de derde regel is de eerste helft (e-g-a-bes) gebaseerd op B, de tweede helft (c-b-a-gis) op A. De melodie is bedoeld voor de strofen 1, 2 en 3, te zingen door koor of solist, waarna de gemeente de strofen 4, 5 en 6 zingt volgens het Liedboek. Later heeft Boeke regel 3 gewijzigd in ‘gewoon frygisch’, als voorbereiding voor de inzet van de gemeente-melodie: